Dit is mijn huis – het wrede paradijs. Nieuw fotoboek van Sluik / Слуйк

Nawoord: Irina Grabovan

Het boek is te bestellen door overmaking van 17 euro naar postgiro 4488802 tnv. Ron Sluik onder vermelding van ‘boek’. De eerste 50 snelle bestellers ontvangen een genummerd en gesigneerd exemplaar.

Het wordt de eerste uitgave van AoRTa, postbox 278, Bulgara Str. 39, 2001 Chisinau 1, rep. Moldova.

AoRTa is het eerste onafhankelijke kunstenaars initiatief in dit land wat zich tot doel stelt een evenwaardige uitwisseling te bewerkstelligen tussen kunstenaars en publiek uit oost en west door middel van maandelijkse tentoonstellingen in haar eigen expositieruimte, het deelnemen aan buitenlandse activiteiten en het ondersteunen van bezoekende Buitenlandse kunstenaars bij het realiseren van projecten in Moldavië. art-aorta.narod.ru / www.hotel-aorta.com

Nun, da ihr wisst wie alles enden kann, vergesst es nie, wie es begann.¹

HERINNERING. In 1998 bezocht ik een voormalige DDR kunstenaarsdorp op het prachtige eiland Usedom aan de Poolse grens. Ik was uitgenodigd bij een welgesteld echtpaar uit Berlijn die kort daarvoor een huis/atelier met hele hebben en houden hadden overgenomen van een kort daarvoor op hoge leeftijd gestorven kunstenares. Ze gebruikten het huis als weekendverblijf en hielden de oude inrichting zoveel als mogelijk, uit nostalgie of piëteit, intact. In de werkkamer hing een door haar gemaakt socialistisch realistisch schilderij van Lenin die gemoedelijk de krant zit te lezen in een leren fauteuil en met een kat op schoot. In de bovenkant van de krant zit een scheurtje, viel op het eerste moment niet op, ‘toevallig’ door de naam PRAVDA...

WEG. Sinds april 2001 woon ik in de voormalige sovietrepubliek Moldavië. Nu een onafhankelijk land en op grote afstand aanvoerder in het klassement ‘meest onbekend land van Europa’. Een brief van mijn zuster Ammie uit Nederland bijvoorbeeld arriveerde pas na 9 weken en aan de stempels was af te lezen dat het via de Maladiven was gegaan. Terug naar afzender, adres onbekend. Als de wereld plat is dan ligt dit land op het randje van de pannenkoek. Haal het van de kaart en geen hond zal het opvallen. Het ligt nu nog ten oosten van Roemenië en wordt verder omringd door de Oekrainë en het is zo groot als Nederland zonder Friesland. Officieel is het land sinds de val van de muur en de onafhankelijkheid Roemeens sprekend, maar in de hoofdstad Chişinău spreekt men vooral Russisch. De oude maar nu paarse communisten besturen het land sinds de laatste verkiezingen in mei 2001. Nationalisten en studenten demonstreerden vorige winter maandenlang voor het parlementsgebouw: “Nee, tegen de communisten!” Veel vlaggen: blauwgeelrood, veel populistische sprekers met lange teksten en onvermijdelijk de oproepen tot het schreeuwen van gemeenschappelijke leuzes: “Unirii!!” en “Jos Communiştii!!” Ik liep er soms doorheen maar werd niet echt bevangen door hun saamhorigheid. Een demonstrant vroeg voor welke krant ik werkte: ‘Holland Pravda’ was mijn antwoord. Vroeger heette de Boulevard ‘Prospekt Lenina’ oftewel ‘Lenin’s Uitzicht’. Toen de lente kwam hield de demonstratie op.

VROEGER. Moldavië was ooit een groot en machtig koninkrijk wat echter in de afgelopen eeuwen meervoudig verdeeld werd onder de buren: Tsaren en Ottomanen. Het droeg de naam Bessarabië. Molotov en Ribbentrop verdeelden in 1939 het land tussen Roemenië en de USSR, Chroetsov gaf in de 60er jaren het deel grenzend aan de Zwarte Zee aan de Oekraïne en in 1992 splitste ook nog eens het gebied ten oosten van de rivier Dnjestr zich af. Na een bloedige oorlog verklaarde het de onafhankelijkheid en daar regeert nu een ‘Sherrif’ vanuit de stad Tiraspol. Dit alleen door Tsjetjenië erkende Trans-Dnjestrië is een kleine soort maffiastaat gebouwd op meer dan alleen smokkel van sigaretten en wapens en ondertussen staat Lenin daar nog rustig op zijn sokkel. “De keizer ging, de generaals bleven...” ²

HUIS. De hoofdstad Chişinău (Kishinev) is aardig groot, gebouwd als Rome op zeven heuvelen en merendeels gevuld met dorpelingen. Veel mensen verlaten het land: Russen en Oekraïners vooral naar het oosten. De joden naar Israel en Duitsland. De kunstenaars en intellectuelen naar steden over de hele wereld. De ‘rest’ naar west-Europa: de mannen in de seizoensarbeid waar dan ook en vrouwen, vooral jonge meisjes, in de armen van eenzame westerse mannen. Wat deze groep aan geld terugstuurt naar hun familie is anderhalf maal het regeringsbudget. Vrouwenhandel is naast wijn een ander belangrijk exportartikel. De dorpelingen zijn ondertussen naar de hoofdstad getrokken, daar waar in ieder geval nog iets te verdienen is. Niemand weet precies hoeveel mensen er in het land wonen, de laatste telling was in 1989, de schatting is 3,5 miljoen. Het blijft ergens de voormalige Sovietunie en volgens de statistieken ook nog het armste land van Europa. Een plek van overleven of emigreren.

THUIS. Mijn vriendin Irina en ik passen op een prachtig oud lemen huisje met een gemeenschappelijk erf en een eigen tuin. Een klein paradijs met abrikozen, kersen en walnotenboom. Het is 3 minuten lopen van de hoofdstraat, Bulevardul Ştefan cel Mare, vroeger dus ‘Prospekt Lenina’. Het huis is van een Joods kunstenaarsechtpaar dat door de slechte economische situatie haar toekomst in Neurenberg aan het zoeken is. Mochten ze terugkomen dan zijn niet al hun schepen verbrand.

WERK. Voor het boek fotografeerde ik hoofdzakelijk met een oude en eenvoudige Agfa Click en AgfaClack camera’s. Als startpunt dienden de grotendeels weggehaalde monumenten van Lenin. Irina en ik namen de bus naar een stad of dorp en vroegen waar Lenin stond. Het antwoord was vaak hetzelfde: voor het stadhuis of op een plek met veel uitzicht. De huidige pleinen en parken zijn meestal hernoemd naar Ştefan cel Mare (Stefan de Grote), de koning van eeuwen her. Soms was er nog een restant van een sokkel te vinden maar meestal was het een bloemenperk in aanbouw. Aan de oostkant van de rivier de Dnjestr staan de Lenins nog fier te turen. Om ze te bezoeken had ik een ‘talon’ nodig, het gaf me het recht drie uur in Trans-Dnjestrië te zijn. Zo kreeg ik langzamerhand de hele rand van de pannekoek te zien.

EEUWIG. Wat is er mis aan dit land? Was deze plek niet eens het paradijs van de USSR?! Zijn het dan alleen die mooie lange herfsten en lentes? De vruchtbare wijngrond en haar mooie oogsten? Het ontbreken van fastfood-restaurants en de onbekendheid van Kuifje? Ach, ik blijf hier nog wel even. Niet alles wordt tenslotte uit schoonheid geboren. Ik hoorde van een journalist over een Leninbeeld ergens op een kazerneterrein in het zuiden van de stad. De soldaten hebben ‘m overgeschilderd in de gelijkenis van Ştefan cel Mare: op de sokkel staat nu de tekst ‘Lenin cel Mare’. Ik moet nog toestemming zien te krijgen om er een foto van te maken.

NU. Terwijl ik dit schrijf is de gijzeling in het Moskouse Dubrovka theater door Tsjetjeense rebellen net bloedig beeindigd. Radio ‘Echo of Moskva’ staat aan en doet verslag. De Russische NTV mocht gisteren het theater betreden en de rebellenleider Baraev interviewen. Alleen het beeld mocht van de autoriteiten uitgezonden worden, geen geluid.

DE WAARHEID. Lieve bewoners van Moldavië, vergeef mij mijn harde woorden daar door mijn waarheid ook een scheurtje loopt. Het boek is terwijl ik dit schrijf nog niet af maar in de maak. Met deze brief hoop ik dat U het boek alvast, in goed vertrouwen, besteld. Het boek wordt gerealiseerd in eigen beheer en zonder financiele steun van anderen. Ik verwacht dat U het dan in maart 2003 in Nederland in ontvangst kunt nemen. Ik beloof dat het een mooi boek wordt.